Ein deutsches Requiem, wat is dat eigenlijk voor stuk? Ons koorlid Wouter is in de pen geklommen en vertelt ons het verhaal achter de muziek die wij op 29 juni voor u zullen zingen in de Nieuwe Kerk in Groningen.
“Ein deutscher Text kann dir doch so gut gefallen wie der gewohnte lateinische”, schreef Johannes Brahms over zijn requiem aan Clara Schumann, de vrouw van componist en Brahms’ vriend Robert Schumann. Hoewel al eerder in de muziekgeschiedenis requiems op een Duitse tekst getoonzet waren, ging Brahms anders te werk. Zijn ‘deutsches Requiem’ bevat de vorm noch de gedachte van het oorspronkelijke requiem, stammend uit de katholieke liturgie. Hoewel de titel wellicht anders doet vermoeden, zijn de teksten in ‘Ein deutsches Requiem’ niet simpelweg Duitse vertalingen van de Latijnse teksten uit de katholieke dodenmis.
De teksten brengen daarentegen een “Brahmsiaans-Duitse” opvatting over de dood en het hiernamaals tot uitdrukking. Om deze opvatting muzikaal vorm te geven en te staven heeft Brahms bepaalde zinspreuken aan de Bijbel ontleend en ze zodanig samengevoegd dat uit deze samenstelling een noordduits-protestantse kijk op de dood en wedergeboorte naar voren komt, waarin de mens centraal staat. Brahms liet zijn eigen visie doorklinken in een brief aan een vriend: “Was den Titel betrifft, will ich bekennen, dass ich recht gern auch das ‚deutsch’ fortließe und einfach den ‚Menschen’ setzte.”
Met zijn werk creëerde Brahms een ‘menselijk requiem’. Het katholieke “Dies irae” (dag van toorn) is niet langer het middelpunt van het requiem en ook het vagevuur en de eeuwige verdoemenis zijn verdwenen. Geen heilige die nog een goed woordje hoeft te doen voor het zielenheil van de overledene. In plaats daarvan zingen de levenden op haast uitdagende wijze: ‘Hölle wo ist dein Sieg?’ (O hel, waar is jouw overwinning?). Van de menselijke angst voor de dood wil Brahms niets weten en hij stelt daarom juist de overwinning op de hel en de dood centraal. ‘Ein deutsches Requiem’ is daarom daadwerkelijk ‘Ein menschliches Requiem’ dat troost en hoop biedt voor de levenden.